Navlunun Yarısı Mazota Gidiyor
Avrupa’da nakliye bedelinin %25,1’ini akaryakıt oluştururken, Türkiye’de bu oran maalesef %48,2 civarında. Türkiye’nin ve bölgenin en büyük Dijital Forwarder konumundaki TIRPORT’un 2023 üçüncü çeyrek verilerine göre; Türkiye’de gerçekleşen karayolu nakliye bedellerinin neredeyse yarısı akaryakıta gidiyor. Avrupa ile kıyaslandığında 2 katı seviyesinde.
Türkiye’de yollarda ticari taşıma yapan 550 bin civarında 16 ton ve yukarısı kamyon var. Bunların sadece 130 bin civarı lojistik ya da yük sahibi firmaların (çimento fabrikası, un fabrikası, petrol şirketi vs.) sahibi olduğu özmal araçlar. Geri kalan 420 bin civarında kamyon/çekicinin sahipleri doğrudan şahıslar. Çünkü Türkiye’de kamyonculuk en önemli ekmek teknelerinden birisi. Türkiye’deki kamyon sahipliğini Taksi plaka sahipliği ile karıştırmayın. Kamyon sahiplerinin %90’dan fazlası kamyonun aynı zamanda aktif şoförü.
Artan tüm maliyetlere rağmen Türkiye’de navlun içinde akaryakıt maliyetinin %50’lere yakın olmasının temel sebebi; kamyon sahiplerinin ayakta kalabilmek, kamyonunun taksitlerini ödeyebilmek, evine ekmek götürebilmek için fedakarlığı önce kendisinden yapmasından kaynaklanıyor.
Kamyon sahibi, kamyonun bakımından, sigortasından, şahsi yevmiyesinden kendince fedakârlık yapmaya çalışıyor. Örneğin son bir yıl içinde kaplama lastik yaptırarak kullanma eğilimi Türkiye’de %20’nin üzerinde arttı. Bu durum kesinlikle sürdürülebilir değil. Sürüş güvenliğine de büyük zarar veriyor.
Kontrat lojistiğinde de durum çok farklı değil. Navlunun %50’sinin mazot maliyeti olduğu bir pazarda, filolarına ve sürücü performanslarına odaklanmayan, yükleme ve teslimat raporlamalarına canlı erişip alternatif maliyetlerini hesaplayamayanlar, yükleme-boşaltma noktalarındaki bekleme ve atıl kalma sürelerini doğrulatamayanlar, kontrat lojistiğinde operasyonel kar etmeleri teknik olarak mümkün değil.
TIRPORT Insights 2023 üçüncü çeyrek verilerine göre; bir kamyon uzun yolda yükle ortalama 460 km yol gidiyor, 32 litre civarında mazot yakıyor.
600 km’lik bir yolda 192 lt yakıt tüketiyor. Tek gidiş yakıt maliyeti 7,500 TL. Sadece gidiş-dönüş akaryakıt maliyeti 15 bin TL. Avrupa normlarında aynı mesafe navlunun 30 bin TL olması gerekiyordu. Türkiye’de bu rakam %50’sinden de az diyebiliriz. 15 bin TL’ye yükü taşıyan kamyon dönüş yükü alamadan boş dönerse zarar ediyor. IRU verilerine göre Avrupa’da boş dönme oranı %23 civarındayken Türkiye’de bu oran %32 civarında.
IRU (Uluslararası Karayolu Taşımacılık Birliği) verilerine göre 2022 yılı Ekim ayında Avrupa’da zirve yapan akaryakıt fiyatları 2023’te %25’lere varan oranda düşerken, Türkiye’de hem kur hem de ÖTV düzenlemeleriyle artmaya devam etti. Bu durum nakliye sektörünü daha da zora sokuyor.
Avrupa’da bir kamyon şoförü ortalama 2.200-2.500 EUR civarında kazanabilirken, bir Türk kamyon şoförü 800 EUR bile kazanamıyor. Kamyon sahibi ise daha da dertli, filolar yaşlanıyor (Türkiye’de ort. kamyon yaşı 17,2 ), verim düşüyor. Devlet vergi ve düzenlemelerle bastırıyor, dönüş yükü daha büyük bir kriz olarak karşımıza çıkıyor. Çünkü dönüş yükü alamayan kamyon direkt zarar.
Sektör nereden bakarsan ağlıyor, can çekişiyor, yollardaki sürüş ve yük güvenliği riski artıkça artıyor.
Bu analiz TIRPORT Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Akın Arslan tarafından hazırlanmıştır.